ADLANDIRMA
|
| Sinonim: |
Bu bitki taksonunun 25 yakın sinonomi bulunmaktadır. En çok kullanılan sinonomileri; Negundo aceroides Moench, Acer negundo f. wesmaelianum Geerinck, Acer nuttallii (Nieuwl.) Lyon ve Acer trifoliatum Raf.'dır.
|
|
| Türkçe: |
Dişbudak Yapraklı Akçaağaç, İsfendan
|
|
| İngilizce: |
Ash Leaf Maple
|
|
| Orjini: |
Kuzey Amerika, Güney ve Orta Avrupa
|
|
|
TAKSONOMIK GRUPLANDIRMA
Alem:
Plantae
Şube:
Charophyta
Sınıf:
Equisetopsida
Alt Sınıf:
Magnoliidae
Takım:
Sapindales
Aile:
Sapindaceae
Cins:
Acer
|
|
| |
DOSYALAR
Alıntı için: AKSOY N., 2015. Acer negundo L. S: 143-147. TÜRKİYE İSTİLACI BİTKİLER KATALOĞU, Editör Huseyin ONEN, T.C. GIDA, TAR. VE HAY. BAKANLIĞI. TAGEM, Bit. Sağ. Araş. Daire Başk., Ankara, ISBN: 978-605-9175-05-0
|
|
TANIMI VE BİYOLOJİSİ
Kışın yaprak döken bir ağaç olup 12-15 (20) m boyunda ve düzensiz bir tepe tacına sahiptir. Koyulaşan açık gri pürüzsüz kabuğu vardır. Genç dalları koyu yeşil ve pürüzsüz; bir önceki yıl ve yaşlı sürgünler ise açık gri ve pürüzsüzdür (Resim 1). Yaprakları 15 - 38 cm uzunluğunda, tek tüysü bileşik yapraklı ve 3-5(7) yaprakçığa sahip, yaprakçık kenarlar kaba dişli ve sığ şekilde dilimli, üst yüzleri açık yeşil, alt tarafı gri-yeşil renkte olup, genellikle tüysüz olup sonbaharda sararır (Şekil 2). Dioik (bir cinsli iki evcikli) bir bitki olup; çiçekler salkımlar halinde kurullar oluşturur. Erkek çiçekler, sarımtırak yeşil renktedir. Dişi çiçek çanak 4 - 5 parçalı, erkek organı 8 adet. Meyveler 2,0 - 4,5 cm uzunluğunda, iki kuru, kanatlı ve tek tohumludur. Meyve kanatları kavisli ve iki samara kanadı arasında, 30 - 70 derece açı bulunmaktadır (Şekil 3-4). Dişbudak yapraklı akçaağaç hem böcekler (Entemogam) hem de rüzgarla (Anemogam) tozlaşırlar. Yapraklanmadan önce, Mart’tan Mayıs’a kadar çiçek açar ve Ağustos ayından Ekim ayana kadar meyve kanatlı nuks (samara) oluşturmaktadır. Meyveler, oluştukları ağaçta kış boyu kalırlar. Tohumların çimlenme engeli yoktur. Çok sayıda kök ve sürgün verme özelliği bulunmaktadır. Olgun ağaçlar yaşamlarını uzun süre devam ettirir ve çok sayıda tohum verme özelliğine sahiptirler. Tohumlar kanatların rüzgar ile taşınması ya da hayvanlar (kuşlar ve sincaplar) sayesinde ana bitkiden 100 m’den fazla bir mesafeye dağılırlar. Ana gövde kesildikten sonra, hızlı şekilde çok sayıda küçük gövde ve sürgün verme yeteneğine sahip olup, buradan yan dallar oluşmaya başlar. Ağaç kesildikten sonra, ağaç çok sayıda kök sürgünü verme özelliğine sahiptir.
|
|
EKOLOJİK İSTEKLERİ VE DAĞILIM ALANLARI
Bu tür, hem güneşli hem de gölgelik yerlerde yetişebilir. Üzerinde yetiştiği toprak yönüyle bir seçiciliği yoktur, ancak daha çok iyi drene olabilen, nemli toprak tercih eder. Dişbudak yapraklı akçaağaç, güçlü sel baskınlarına ve bir nebze kuraklığa dayanabilir. Yayılış yaptığı ve işgal ettiği alanlarda hızlı büyüyen bir ağaçtır. Döküntü alanlarında, park ve yol kenarlarında, nehir kıyılarında ve taşkın yataklarında sık rastlanır. Çok farklı ekolojik koşullar altında yetişebilir. Bitki besin elementlerince fakir topraklarda ve kurak koşullara karşı büyük bir dayanıklılığa sahiptir. Güneşli ve gölgelik alanlarda, bozulmuş habitatlarda, ormanlarda, yol kenarlarında ve demiryolu alanlarında yetişebilir (Petrova ve ark., 2013).
|
|
YAYILMA ŞEKLİ
Kuzey Amerika ve tropik Güney Amerika’ya özgüdür. Bu tür, 19. Yüzyılın son 20 yılında dekoratif bir ağaç olarak yetiştirilmek üzere Avrupa’ya getirilmiştir. Hızlı büyüyen bir ağaç olduğu için demiryolu ve park ağaçlandırmaları ile erozyon önleme amaçlı kullanılmıştır. Günümüzde, bir çok kent merkezindeki parklarda, yollar kenarlarında, demiryolu kenarlarında rüzgar perdesi oluşturmak ve kent ormanı ağaçlandırılmasında süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Buradan rüzgarla çevreye yayılan tohumlar hedef dışı alanları istila etmektedir.
|
|
ZARARI VE KONTROLÜ
Oluşturduğu Zararlar: Günümüzde, en yaygın olarak kullanılan yol kenarı ve park ağaçlarındandır. Bozulmuş, insan kökenli habitatlarda, nehir, yol ve ray kenarlarında adapte olmuştur. Ortama adapte olduğunda, başarılı bir şekilde yayılabilir ve doğal alandaki çalıların ve ağaçların sayısını geçebilir, bu şekilde onların yerini alarak ve bölgedeki yayılmalarını engeller.
Kontrolü: Kimyasal kontrol, ağaçları diplerinden kesmek suretiyle ve hızla ortaya çıkan küçük dallara herbisit uygulanması suretiyle müdahale edilir. Kimyasal mücadelede 2,4-D en sık kullanılan ve başarı elde edilen herbisitlerin başında gelmektedir. Ayrıca genç bitki fideleri ve küçük dallar, sayıca fazla ve yoğun değilse elle sökülmek suretiyle mekanik yolla mücadele yapılabilir (Petrova ve ark., 2013).
|
|
ÜLKEMİZ İÇİN TAŞIDIĞI MUHTEMEL RİSKLER
Ülkemizde bitki kontrolsüz bir şekilde yol ağaçlandırmalarında, erozyon kontrol ağaçlandırmalarında ve süs bitkisi olarak kullanılmaktadır. Yukarıda detaylı olarak açıklanan biyolojik özellikleri ve yüksek adaptasyon yeteneği ile bitki ülkemiz biyolojik çeşitliliği için risk oluşturma potansiyeline sahiptir. Dolayısıyla ülkemizde kullanımının kısıtlanması gerekmektedir.
|
|
KAYNAKÇA
AKSOY N.,(2013).The list of exotic ornamenta lplants potentially invasive in Turkey, 4th ESENIAS Workshop: International Workshop on IAS in Agricultural and Non-Agricultural Areas in ESENIAS Region 16-17 December 2013 AKSOY N., KAPLAN A., GÜNEŞ ÖZKAN N., ASLAN, (2010) . Some invasive plants in the Western Black Sea region of Turkey and their monitoring possibilities", Complete Programme of the 2nd International Workshop on Invasive Plants in the Mediterranean Type Regions of the World, European Environment Agency, August 02 - 06 2010, Trabzon, Türkiye KAYACIK, H., (1982). Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sitematiği Cilt 3, Angiospermae(Kapalı Tohumlular),Bozak Matbaası, İstanbul. PETROVA A., VLADIMIROV V. GEORGIEV V. (2013). Invasive Alien Species of Vascular Plants in Bulgaria. YALTIRIK F (1968 ) Acer L. in, Davis PH (Ed) (1965–1985) Flora of Turkey and the East Aegean Island, Vol. 2. p. 519, Aldine Publishing Co., Edinburgh (UK). YALTIRIK, F.,(1971). Yerli Akçaağaç (AcerL.) Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik Araştırmalar, İ.Ü.Orman Fak. Yayınları, No. 179, İstanbul.
|
|
|
POTANSİYEL DAĞILIM HARİTALARI
|
|
|
|