ADLANDIRMA
| Latince: |
Amaranthus retroflexus L.
|
|
|
| Türkçe: |
Kırmızı Köklü Tilki Kuyruğu, Horoz İbiği, Kırmızı Köklü Horoz İbiği, Kaba Tüylü Horoz İbiği, Kızıl Bacak, Töreme
|
|
| İngilizce: |
Redroot, Pigweed
|
|
|
|
TAKSONOMIK GRUPLANDIRMA
Alem:
Plantae
Şube:
Charophyta
Sınıf:
Equisetopsida
Alt Sınıf:
Magnoliidae
Takım:
Caryophyllales
Aile:
Amaranthaceae
Cins:
Amaranthus
|
|
| |
DOSYALAR
Alıntı için: KADIOĞLU İ., BAŞARAN B., KAYA Y., 2015. Amaranthus retroflexus L. S: 165-171. TÜRKİYE İSTİLACI BİTKİLER KATALOĞU, Editör Huseyin ONEN, T.C. GIDA, TAR. VE HAY. BAKANLIĞI. TAGEM, Bit. Sağ. Araş. Daire Başk., Ankara, ISBN: 978-605-9175-05-0
|
|
TANIMI VE BİYOLOJİSİ
A. retroflexus tek yıllık, otsu, tohumla üreyen ve yayılan bir bitkidir. Bitki dik ve dallı görünümde olup bitki sap rengi açık yeşil ya da kırmızının tonlarındadır. Çiçekleri kümeler halinde sık bir salkım oluşturur ve tilki kuyruğunu andırır (Şekil 1). Bitki genellikle 60 - 90 cm arasında boylanır, ancak uygun koşullarda 1,8 m’ye boya ulaşabilir (Anonim, 2014). Gövde dik ve kırmızımsı yeşil renklidir. Gövdenin alt kısımları kalın ve nispeten pürüzsüz; üst bölümleri yoğun bir şekilde tüylüdür. Yapraklar mat ve koyu yeşil renkte, alternatif, belirgin damarlı ve seyrek tüylüdür. Yaprak alt yüzeyinde mızrak şeklinde uca doğru daralan belirgin beyaz damarları vardır (Şekil 2). Yaprak kenarları boyunca tüyler görülebilir. Yaprak ayası ovalimsi şekilli olup uca doğru daralır. Yaprak ile yaklaşık aynı uzunlukta olan yaprak sapı yeşil, kırmızımsı yeşil veya kırmızı renkli olabilir. Kotiledon yapraklar ince uzun ve yaklaşık 1,2 cm boydadır. Bir bitki %95 oranında çimlenme potansiyeline sahip 1000 - 5000 tohum oluşturabilir. Tohumlar 10-40 yıl toprakta çimlenmeden kalabilir. Yuvarlak ve yassı şekilli olan tohumlar başlangıçta kırmızımsı renkte olup olgunlaştıklarında parlak siyah renge dönerler (Şekil 3). A. retroflexus tohumları sonbaharda dormant haldedir. Canlı ve dormant tohum yüzdesi derinliğe ve mikroklimaya bağlı olarak değişir. Tohumun çimlenme kabiliyeti sıcaklık, toprak tipi ve gün uzunluğuna bağlıdır. Yeterli nem olduğunda tohumlar yaz boyunca çimlenebilmektedir. Optimum çimlenme sıcaklığı 30-40 °C 'dir. Dolayısıyla yüksek sıcaklık gereksinimi nispeten serin olan yaz sonu ve sonbahar döneminde tohumların çimlenmesini engeller. Tohumların avuç içinde birbirlerine sürtünmesi dormansinin kırılması için yeterlidir (Özer ve ark., 1999).
|
|
EKOLOJİK İSTEKLERİ VE DAĞILIM ALANLARI
Güney Amerika kökenli bitki Doğu Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Avrupa, Orta Doğu ve Uzak Doğu’nun yanı sıra kuzey ve güney yarımkürenin ılıman bölgelerine yayılmıştır. A. retroflexus Türkiye’nin hemen hemen her bölgesinde dağılım göstermektedir (Davis, 1967). A. retroflexus yol kenarları, boş ve döküntü atık alanlarında, tarla bitkileri, sebze ve bahçelerde dahil olmak üzere tüm tarım alanlarında görülmektedir (Anonim, 2014). A. retroflexus her toprak tipinde büyüyebilir. Aynı zamanda her türlü pH şartlarında yetişebilir ancak özellikle yüksek potasyum ve fosfor içeren topraklarda daha iyi gelişir. Dünya genelinde yabancı ot olarak önemli sorunlara neden olan bitki Türkiye’de de tarım alanlarında sorun oluşturan önemli yabancı otlar arasında yer almaktadır. Hatta A. retroflexus bazı kültür bitkilerinde en önemli yabancı ot konumundadır. Türkiye’de A. retroflexus’un sorun oldukları kültür bitkileri ve tespit edildikleri bölgeler Çizelge 1’de verilmiştir. Bitki mera alanlarında da sorunlara neden olmaktadır. Merada istilacılar grubunda yer alan bitki sığırlarda zehirlenmelere yol açabilir (Anonim, 2005; Gündüz ve ark., 2006). Çizelge 1. Amaranthus retroflexus'un Türkiye’de sorun olduğu kültür bitkileri ve bölgeler (Kadıoğlu ve Uluğ, 1993; Kadıoğlu ve ark., 1993; Kadıoğlu ve ark., 1997; Bilgili ve Kadıoğlu, 2003;Tozlu ve ark., 2011). | Zararlı Olduğu Kültür Bitkisi | Tespit Edildiği Yer | Kaynaklar | | Mercimek | Erzurum (Aşkale, Pasinler) | Zengin ve Döken (1991) | | Meyve Fidanlıkları | Adana, İçel, Gaziantep, Kahramanmaraş, Hatay, Antalya | Kadıoğlu ve Uluğ (1993) | | Pamuk | Adana, İçel, Mersin, Hatay, Antalya | Kadıoğlu ve ark. (1993) | | Şekerpancarı | Türkiye Geneli | Güncan (1993), Özkan ve Kaya (2007), Tursun ve ark. (2003), Önen ve Özer (1995), Tozlu ve Zengin (1997), Türe ve Köse (2000) | | Turunçgiller, Meyve ve meyve Fidanlıkları | Çukurova, Şanlıurfa, Elazığ, Malatya, Van, Isparta, Karaman | Uludağ ve Katkat (1993), Kolören ve Uygur (1998), Yazlık ve Tepe (2001), Kitiş ve Özçelik (2004), Karaca ve Güncan (2004) | | Fındık | Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon | Mennan ve ark., (1999) | | Patates | Erzurum, Niğde, Tokat | Zengin ve Güncan (1993), Üstüner ve Güncan (2003), Tozlu ve ark. (2005), Bilgili ve Kadıoğlu (2003) | | Anason | İzmir, Denizli | Otan ve ark., (1993) | | Hıyar | Ege Bölgesi | Uzun ve ark., (1993) | | Ayçiçeği | Tekirdağ, Tokat, Erzurum | Arslan ve Kara(1997), İyigün ve ark. (1997), Zengin (1999a), Çoruh ve Zengin (2009) | | Fasulye | Konya, Tokat, Kahramanmaraş, Erzincan, Erzurum | Doğan ve Güncan (1997), Erol ve ark. (1997), Kadıoğlu ve ark. (1997), Zengin (1998), Tursun (2002), Saltabaş ve Zengin (2001), Zengin ve Çoruh (2007) | | Buğday | Ankara, Erzurum, Bilecik, Eskişehir, Isparta | Taştan ve ark. (1997), Zengin (1997), Kaya ve Zengin (2000), Türe ve Böcük (2000), Türe ve Köse (2000), Kitiş ve Özçelik (2004) | | Mısır | Çukurova, Bilecik, Eskişehir, Samsun, Şanlıurfa | Üremiş ve ark.(1997), Üremiş ve Deligönül (1998), Türe ve Böcük (2000), Türe ve Köse (2000), Işık ve ark.(2004),Öktem ve ark.(2004) | | Sebzeler | Erzurum, Artvin, Bilecik | Zengin ve Çoruh (1998), Türe ve Böcük (2000) | | Pamuk | Çukurova Bölgesi, Aydın, Ege Bölgesi, Kahramanmaraş | Pohl ve ark.(1998), Boz (2000), Kaya ve Nemli (2004), Gözcü ve Uludağ (2005) | | Nohut | Tokat (Zile), Eskişehir | İşler ve ark. (2004), Türe ve Köse (2000) | | Domates | Tokat, Isparta | Sırma ve ark. (2001), Kitiş ve Özçelik (2004) | | Ispanak | Tokat (Kazova) | Özaslan ve ark. (2002) | | Soya | Samsun | Işık ve Mennan (2004) |
|
|
YAYILMA ŞEKLİ
Yassı ve yuvarlak olan tohumlar hayvanlarla, rüzgarla, alet-ekipmanlarla, kuşlarla ya da ekim sırasında tohumla bulaşık olarak uzak mesafelere taşınabilmektedir. Her bir A. retroflexus bitkisinin uygun şartlarda on binlerce tohum oluşturabilme yeteneği, taşındığı bölgede yüksek adaptasyon ve rekabet gücü sayesinde bu bitki çok geniş alanlarda yayılım göstermiştir (Şekil 4). Orijininin Güney Amerika olması ve bugün tüm dünyada yaygın olması buna en güzel örnektir.
|
|
ZARARI VE KONTROLÜ
Oluşturduğu Zararlar: A. retroflexus, yüksek tohum oluşturma yeteneği, oluşan tohumların canlılık oranının yüksekliği (%95) (Anonim, 2014), toprakta 10-40 yıl arasında çimlenmeden dormant halde kalabilme özelliği (Özer ve ark., 1999), her türlü toprak pH aralığında yetişebilme kabiliyeti, rekabet gücünün yüksek olması (Anonim, 2014) ve yoğun herbisit kullanımıyla beraber oluşmaya başlayan dayanıklılık sorunu (Barralis ve Gasquez, 1987; Bürki ve ark., 1997) nedeniyle tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de tarımsal açıdan önemli riskleri taşımaktadır. Diğer yandan bitkisel üretimde oluşturduğu sorunlar yanında bitki çiçeklenme döneminde bünyesinde barındırdığı yüksek nitrat nedeniyle çiftlik hayvanları için toksik olup önemli problemlere neden olabilmektedir (Anonim, 2014).
Kontrolü: Kültürel ve kimyasal mücadele yöntemlerinin her ikisi de bu bitkinin kontrolünde etkilidir. Bitkinin tamamen istilası durumunda kontrolü çok zordur. A. retroflexus bitkisi kesme, ezme vb sonucu oluşan fiziksel zararlanmalara hızlı bir şekilde çiçek kümeleri üreterek tepki verir. Kırmızı köklü tilki kuyruğu oldukça rekabetçi bir bitki olup suyu verimli kullanarak hızla büyür. Bu nedenle erken dönemde kontrolleri kültür bitkilerinde oluşacak kayıpların engellenmesi için önemlidir. Kırmızı köklü tilki kuyruğu geniş yapraklı yabancı otlar için kullanılan çıkış öncesi herbisitlerle kontrol edilebilir. Çıkış sonrası uygulamalarda ise kültür bitkisine göre değişkenlik gösteren 2,4-D, dicamba, mecoprop, bromoxynil gibi herbisitler A. retroflexus üzerinde etkili olmaktadır (Anonim, 2014). Amaranthus cinsine mensup yabancı otlar, 1980’lere kadar pratik olarak kimyasal yolla kontrol edilebilirken, aşırı herbisit kullanımının bir sonucu olarak dayanıklılık (en az 10 Avrupa ülkesinde Triazine dayanıklı Amaranthus popülasyonlarının ortaya çıkmıştır) probleminin ortaya çıkması (Barralis ve Gasquez, 1987; Bürki ve ark.,, 1997), herbisitlerin çevreye verdikleri zararlar ve mekanik mücadelenin yetersiz kalması (Schroeder ve Müler-Scharer, 1995) vb nedenler bu yabancı otlarla yeni mücadele yöntemlerinin devreye sokulmasını gerekli kılmıştır. Bu tür yabancı otlara karşı biyolojik mücadele dünyada giderek önem kazanmasına rağmen ülkemizde bu yönde yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır.
|
|
ÜLKEMİZ İÇİN TAŞIDIĞI MUHTEMEL RİSKLER
A. retroflexus artık ülkemize yerleşmiş olup hemen hemen her bölgemizde yaygın olarak görülmekte ve önemli sorunlara yol açabilmektedir. Bu nedenle bitkinin artık diğer yabancı otlar gibi entegre mücadele çerçevesinde ele alınarak idare edilmesi gerekmektedir.
|
|
KAYNAKÇA
ANONİM (2005). Çayır ve Mera Bitkileri Kılavuzu. T. C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, 317 s. ANONIM, (2010). TÜBİTAK - Türkiye Taksonomik Tür Veritabanı. http://biow.tubitak.gov.tr/present/taxonForm1.jsp?taxon=248 ANONIM, (2014).http://extension.psu.edu/pests/weeds/weed-id/jimsonweed BARRALIS, G., GASQUEZ, J., (1987). Investigations on Herbicide Resistant Weeds. Newsletter of the European Weed Research Society, 38: 5-10. BİLGİLİ, A., KADIOĞLU, İ., (2003). Tokat ve Yöresinde Patates (Solanum tuberosum L.)’ te Bulunan Yabancı Ot Türleri, Yaygınlık ve Yoğunluklarının Belirlenmesi. GOP. Ziraat Fakültesi Dergisi 20(2), 9-15, Tokat. DAVIS, P.H., (1967). Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol: 2. Edinburg University Publications, Edinburg, U.K. GUNDÜZ, Ş., KERSTING, U., KAHRAMANOGLU, I., (2006). Turunçgil Bahçelerindeki Yabancı Otlar ve Entegre Mücadele Yöntemleri. Akdeniz İhracatçı Birlikleri, Mersin, 93 s. KADIOGLU, I., ULUG, E., (1993). Akdeniz Bölgesi Meyve Fidanlıklarındaki Yabancı Otların Belirlenmesi Üzerinde Araştırmalar. Türkiye I. Herboloji Kongresi Bildirileri (3-5 Şubat 1993), 163-174, Adana. KADIOGLU, I., ULUG, E., UREMIS, I., (1993). Akdeniz Bölgesi Pamuk Ekim Alanlarında Görülen Yabancı Otlar Üzerinde Araştırmalar. Türkiye I. Herboloji Kongresi Bildirileri (3-5 Şubat 1993), 151-156, Adana. KADIOGLU, I., ULUG, E., UREMIS, I., (1997). Akdeniz Bölgesi Yemeklik Baklagillerinde (Nohut, Fasulye) Görülen Yabancı Otlar ile Rastlanma Sıklığı ve Yoğunluklarının Belirlenmesi. Türkiye II. Herboloji Kongresi Bildirileri (1-4 Eylül 1997), İzmir. SCHROEDER, H.M., LAWRİE, D., CAGAN J., VRABLOVA, L., EL AYDAM, M., SZENTKIRALYI, M., GHORBAN, F., JUTTERSONKE, I, R., AMMON, B., (1997). Biological Control of Pigweeds (Amaranthus retroflexus L., A. powellii S. Watson and A. bouchonii Thell.) with Phytophagous İnsects, Fungal Pathogens and Crop Management. Integrated Pest Management Reviews, 2: 51-59. SCHROEDER, D., MULLER-SCHARER, H., (1995). Biological Control of Weeds and Its Prospects in Europe. Mededelingen. Fakulteit van der Landbouwwetenschappen Universiteit Gent, 60: 117-123. TOZLU, G., CORUH, I., GULTEKIN, L., (2011). Türkiye’de Amaranthus (Amaranthaceae) Türlerine Karşı Biyolojik Mücadelede Böceklerin Kullanımı. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 25240, Erzurum. ÖZER, Z., ONEN, H., TURSUN, N., UYGUR, F.N. (1999). Türkiye’nin Bazı Önemli Yabancı Otları. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, s. 22-24. ÖZER, Z., TURSUN, N. ÖNEN, H., (2001). Yabancı Otlarla Sağlıklı Yaşam (Gıda ve Tedavi). 4 Renk Yayın ve Tanıtım Matbaacılık Ltd. Şti, Ankara, 308 s. ULUG E., KADIOGLU,I., UREMIS, I., (1993).Türkiye'nin Yabancı Otları ve Bazı Özellikleri. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 78,513s,ADANA
|
|
|
POTANSİYEL DAĞILIM HARİTALARI
|
|
|
|