ADLANDIRMA
| Latince: |
Bidens frondosa L.
|
|
| Sinonim: |
B. frondosa var. anomola, B. frondosa var. caudata, B. frondosa var. frondosa, B. frondosa f. frondosa, B.frondosa var. minor Hook, B. frondosa var. pallida, B. frondosavar. stenodonta Fernald & H.St.John, B. melonocarpa Wiegand, B.melonocarpa var. pallida
|
|
|
| İngilizce: |
Devil's Beggar Ticks
|
|
|
|
TAKSONOMIK GRUPLANDIRMA
Alem:
Plantae
Şube:
Charophyta
Sınıf:
Equisetopsida
Alt Sınıf:
Magnoliidae
Takım:
Asterales
Aile:
Asteraceae
Cins:
Bidens
|
|
| |
DOSYALAR
Alıntı için: TAD S., ONEN H., FAROOQ Ş., 2015. Bidens frondosa L. S: 219-228. TÜRKİYE İSTİLACI BİTKİLER KATALOĞU, Editör Huseyin ONEN, T.C. GIDA, TAR. VE HAY. BAKANLIĞI. TAGEM, Bit. Sağ. Araş. Daire Başk., Ankara, ISBN: 978-605-9175-05-0
|
|
TANIMI VE BİYOLOJİSİ
Bidens frondosa tek yıllık, dik, kazık köklü otsu bitkidir. Bitkinin yüksekliği 15 cm ile 1,3 m arasında değişir. Bitki üst yarısında genellikle yoğun bir şekilde dallanmış olup gövde tüysüz veya seyrek beyaz tüylüdür (Anonim, 2014a). Gövde genellikle koyu yeşil veya kırmızımsı yeşil renkte olup özellikle parlak güneş ışığı altında patlıcan moru renkte görülmektedir (Şekil 1).
Yapraklar karşılıklı olarak dizilmiş, yaprak ayası 3-7 pinnat parçalıdır. Her bir yaprak parçası yaklaşık 10 cm uzunluğunda ve 5 cm genişliğindedir. Yaprakçıklar ovalimsi veya mızrak ucu şeklinde, üst kısmı tüysüz veya yumuşak pamuğumsu tüylü, yaprak alt yüzeyi ise hafif tüylü, yaprak ucu sivri yaprak kenarı ise dişli şekilde girintilidir (Şekil 1). Yaprak sapları 1-4 cm uzunluğundadır. Çiçek tablasında çok sayıda çiçek bulunur. Petaller sarı renkli olup yaklaşık 4 mm uzunluğundadır. Her çiçekli tablasının altında 5-8 adet yapraksı brakte bulunur (Anonim, 2014a; Cooke, 1997).
Çiçekler papatyalara benzer (Şekil 2) ve bitki Ağustos - Ekim dönemi boyunca çiçeklenir. Tohum aken formumda bir meyve olup yassı şekilli ve koyu kahverengi siyah renklidir. Akenler tüysüz veya tüylü, tabanı doğru daralır ve yaklaşık olarak 6 mm uzunluğundadır. Akenin üst kısmında bir çift üstü kılçıklı kene ağızına benzer diken/çıkıntı bulunur (Şekil 2). Bu dikenler sayesinde bitki kendine temas eden tutunabileceği tüm nesnelere veya canlılara (insan, hayvan saç, giysi, yün vb) yapışarak (Şekil 3) rahatlıkla uzak mesafelere taşınabilmektedir (Anonim, 2014a; Cooke, 1997). B. frondosa oldukça üretken bir bitki olup rahatlıkla 7.000 kadar tohum oluşturabilmektedir. Toprağa dökülen tohumlar yaklaşık 10 yıl süre dormant halde canlılığını sürdürebilmektedir (Radosevich, 1997).
|
|
EKOLOJİK İSTEKLERİ VE DAĞILIM ALANLARI
B. frondosa çok farklı ekosistemlerde yaşama şansı bulabilmektedir. Tarım alanlarında sorun olan bitki aynı zamanda, yol kenarlarında, göl ve göletlerin etrafında, ormanda alanlarda, çayırlık alanlarda, bataklık alanlar ve kenarlarında, hendek, drenaj ve su yolları kenarlarında gibi çok çeşitli yaşam alanlarında bulunabilir (Anonim 2014a; Anonim, 2014b; Markus 2004; Rho ve Lee, 2004; Guh ve ark., 2002; Oh ve ark., 2002; Sharma ve Singh, 2000). Aynı zamanda insanların oluşturduğu; kentsel atıkların toplandığı alanlar, liman ve iskeleler, döküntü alanları gibi yaşam alanlarında rahatlıkla istila edebilmektedir.
Bitki güneşli veya kısmen gölge alanları ve tınlı besin maddesince zengin nemli toprakları tercih eder. Bitkinin tuza dayanımı düşüktür. Ekolojik istekleri uyuştuğundan yaygın olarak Typha latifolia, Polygonum spp, ve Nuphar luteum gibi besin maddesince zengin nemli çamur arazilerde bulunan bitkilerle beraber bulundukları rapor edilmiştir (Anonim, 2014a; Anonim, 2014c).
B. frondosa Kuzey Amerikaya özgü olup ilk kez 17. yüzyılın ikinci yarısında İtalya'ya süs bitkisi olarak taşınmış (Danuso ve ark., 2012) ve 19. yüzyıldan itibaren tüm Avrupa'da görülmeye başlamıştır (Hegi, 1964). Halihazırda hemen hemen Avrupa'nın tüm ülkelerine (Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Eski Yugoslavya, Fransa, Almanya, Macaristan, İtalya, Letonya, Litvanya, Hollanda, Polonya, Portekiz, Rusya Federasyonu, Sicilya, Slovakya, İspanya, İsveç, İsviçre, Ukrayna, İngiltere) yayılmış durumdadır (Köck, 1988; Keil, 1999). Ayrıca Asya, ve Güney Amerika'nın farklı bölgelerine de yayılmış bulunmaktadır (CABI, 2014). Dolayısıyla tropik ve sup-tropik alanlar başta olmak üzere tüm yeryüzüne yayılmıştır.
Türkiye de ilk kez 2007 yılında yapılan sürveyler sonucunda Karadeniz bölgesinde Rize, Artvin ve Trabzon illerinde bitkinin varlığı tespit edilmiştir (Coşkunçelebi ve ark., 2007). Daha sonra 2014 yılında yapılan sürveyler sonucunda aradan geçen kısa sürede bitkinin Doğu Karadeniz bölgesine tamamen yayıldığı saptanmıştır (Önen ve ark., 2014 yayınlanmamış veriler).
|
|
YAYILMA ŞEKLİ
İstilacı bitki B. frondosa'nın son derece etkili bir yayılma stratejisi vardır. Bitkinin tohumları bulaşık tohumluk, kuş ve çiftlik hayvan yemi, kuru ot ve saman gibi ürünlerle uzak mesafelere ve geniş alanlara rahatça yayılabilmektedir. Diğer yandan bu işi tohumlarının ucunda bulunan sivri kıskaç şeklindeki iki dikeni sayesinde insan ve hayvanlara tutunarak da kolayca gerçekleştirmektedir (Şekil 3.). Buna günümüzde insan, hayvan ve eşya hareketliliğinin yoğunluğu, hızı ve mesafe ilave edildiğinde bitkinin nasıl oluyor da bu denli hızlı yayıldığı konusu açıklıga kavuşmaktadır. Ayrıca, tohumlar nehir ve su yolları,sert esen rüzgarlar, ulaşım araçları ile tarım alet ve ekipmanlarıyla kısa mesafelere taşınabilme potansiyeline sahiptir.
|
|
ZARARI VE KONTROLÜ
Oluşturduğu Zararlar;
1. Çeltik başta olmak üzere, mısır soya fasulyesi ve şekerpancarı gibi kültür bitkilerinde sorun oluşturan bitki tarla kenarlarında da yaygındır. Bitki aynı zamanda sulanan veya belirli seviyede yağış alan bölgelerde diğer kültür bitkileri içerinde de görülebilir (Anonim, 2014a; Danuso ve ark., 2012; Rho ve Lee, 2004; Kuk ve ark., 2002). Bitki kısa sürede çok sayıda tohum üretebilmekte ve tohumları uzun süre hayatta kalmasından dolayı hızlı bir şekilde topluluk oluşturmakta (Lewis, 1973) ve önemli ekonomik kayıplara neden olabilmektedir. Hatta çeltik alanlarında sorun olan bitki diğer bitkilerden farklı olarak 2 - 5 yıl süreyle çeltik tarımını tamamen engelleyebilmektedir (Lewis, 1973). Bu sebeple de pek çok ülkede yabancı ot olarak kabul edilmekte ve bitki ile mücadele yoluna gidilmektedir. Avrupa'da ise sürekli gözlem altında tutulan istilacı bitkiler arasında yer almaktadır (Anonim, 2014b).
2. Rekabet yeteneği son derece güçlü olan bitki aynı zamanda allelopatik potansiyelle de sahip olup bu sayede yerli bitkileri baskı altına almaktadır (Wang ve ark., 2014).
3. Çeltik alanlarında kullanılan sülfonilüre tipi herbisite karşı direnç geliştirdiği rapor edilen bitki herbisitin kullanımını da sınırlandırmaktadır (Itoh ve ark., 1995).
4. B. frondosa diğer bazı istilacı türler gibi sadece tarımsal açıdan değil aynı zamanda bitkisel biyo-çeşitliliği de tehdit eden istilacı türler arasında yer almaktadır. Hatta İtalya gibi bazı ülkelerde Abutilon theophrasti Medicus, Xanthium strumarium L., Datura stramonium L. ve Ambrosia artemisiifolia L gibi son derce tehlikeli olan türlerden çok daha hızlı yayıldığı bildirilmiştir (Danuso ve ark., 2012). Her geçen gün yayıldığı alanlarını genişleten bitki Avrupa'da birçok bölgede yerli bir tür olan Bidens tripartita'yı yerinden etmiştir (Kock, 1988; Danuso ve ark., 2012; Anonim, 2014c).
B. frondosa sulak alanlarda da doğal ekosistemi tahrip etmektedir. Ayrıca göl ve göletlerin etrafında, çayırlık alanlarda, bataklık alanlar, ırmak, drenaj ve su yollarının kenarları, yol kenarları ve boş alanlar gibi yaşam alanlarını da kısa sürede yoğun bir şekilde kaplayarak küçük boylu bitkilerin ışığını engelleyerek ortadan kalkmalarına neden olabilmektedir (Rho ve Lee, 2004).
Kontrolü;
Yaprak su keteninin sulak alanlara uyum yeteneği son derece kuvvetli olması nedeniyle oldukça yaygın ve zararlı bir hal almıştır. Bitki özellikle çeltik tarımı yapılan Asya ülkelerinde ciddi sorunlar oluşturabilmektedir (Lewis, 1973). Bitkinin uyum yeteneğinin yanında rekabet yeteneğinin ve üreme potansiyelinin oldukça kuvvetli olması (Danuso ve ark., 2012) ve allelopatik potansiyelinin bulunması (Wang ve ark., 2014) gibi nedenlerle diğer ekosistemlerde de her geçen gün yaygın hale gelmektedir. Ayrıca sahip olduğu tohumlarının morfolojik yapısı sayesinde tohumlar kolaylıkla (insan, hayvan, tarım aletleri vb.) yapışmakta ve basit ama etkili bir şekilde taşınabilmektedir (Şekil 3). Ancak bitki tarafından istila edilmemiş alanlara B. frondosa tohumları ile bulaşık tohumluk (çeltik), hayvan yemi, sap saman vb. taşınmasının önlenmesi veya kısıtlanması ilk alınması gereken tedbirlerin başında gelmektedir.
Yukarıda açıklandığı üzere alınan tüm bu tedbirlere karşın yabancı otun yayılmasının engellenememesi durumunda, kimyasal, kültürel, fiziksel, biyolojik vb. mücadele yöntemlerin entegre mücadele çerçevesinde ele alınarak idareleri yoluna gidilmelidir. Nitekim, çeltikte önemli ürün ve kalite kayıplarına neden olan bitki ile mücadelede herbisit kullanımı dahil olmak üzere genel yabancı ot idare yöntemleri başarı ile kullanılmakta ve yabancı ot kontrol altına alınabilmektedir. (Sharma ve Singh, 1999). Fakat; sulak alanlar, çayırlık alanlar, nehir ve göl kıyıları vb. doğal alanlarda yoğun olarak bulunan bitkiye karşı kimyasal mücadele uygulanamamaktadır. Dolayısıyla çok farklı ekosistemlerde yayılan bitki ile kimyasal mücadelede karşılaşılan bu zorluklar biyolojik mücadeleyi gündeme getirmiştir. Bu çerçeveden Kore'de yürütülen çalışmalar sonucunda bitki üzerinde beslenen toplam 9 böcek türü tespit etmişlerdir. Bunlardan yaprak Hadjina chinensis'nin (Lepidoptera) B. frondosa'ya özelleşmiş bir tür olduğu belirlenmiştir (Han ve ark., 2009). Ancak yürütülen çalışmalardan biyolojik mücadele yönüyle başarı sağlayan bir sonuç alınamamıştır.
Küçük alanlarda çiçeklenmeden önce biçme, elle yolma veya çapalama etkili olabilmektedir (Anonim, 2014d). Yine tarım alanlarından erken dönemde yapılacak toprak işleme veya makine çapası popülasyonu seviyesini düşürmede etkili olmaktadır. Suyu seven bitki ile mücadelede drenaj etkili olabilmektedir.
|
|
ÜLKEMİZ İÇİN TAŞIDIĞI MUHTEMEL RİSKLER
Yeryüzünde bitkinin istila ettiği mevcut yayılma alanları ve oluşturduğu sorunlar bitkinin istila sürecinde ne kadar başarılı olduğunu gösteren önemli bir delildir. İstiladaki başarısı; ürettiği tohumların sayısı, toprakta canlı kalma süresi, kolayca yayılabilme potansiyelinin yüksek olması, adaptasyon kabiliyeti, bitkiyi kontrol altında tutacak doğal düşmanlarının son derece kısıtlı olması vb. özelliklerinin bir sonucudur. Mevcut bilgilerimize göre B. frondosa henüz ülkemizin tüm bölgelerine yayılmamış olup yalnızca Karadeniz bölgesi ile sınırlı görünmektedir (Önen ve ark., 2014 yayınlanmamış veriler). Ancak ülkemizin özellikle çeltik tarım potansiyeli ve iklim koşulları ile bitkinin ihtiyaçları karşılaştırıldığında bitkinin diğer bölgelerimiz için de önemli tarımsal riskler taşıdığı sonucu karşımızda çıkmaktadır. Ancak, kesin bir kanaate varmak için yabancı otun mevcut yayılma alanları ile tarımsal ekosistemler başta olmak üzere potansiyel dağılım alanlarının belirlenmesi önem taşımaktadır.
DİĞER ÖZELLİKLERİ
B. frondosa uçucu yağ ve ekstraktlarının antibakteriyel ve antioksidan etki yönüyle büyük bir potansiyele sahip olduğu belirlenmiştir (Rahman ve ark., 2011).
|
|
KAYNAKÇA
ANONIM (2014c). Bidens frondosa. Manual of the Alien Plants of Belgium. http://alienplantsbelgium.be/content/bidens-frondosa ANONIM, (2014d). Bidens Frondosa. http://en.wikibooks.org/wiki/Horticulture/Bidens_frondosa ANONIM, (2014a). BROOK HOLTER. Bidens frondosa - Devil’s beggarticks. http://web.pdx.edu/~maserj/ESR410/bidens.html (Erişilen tarihi: 15.12.2014). ANONIM. (2014b). EPPO (European and Medeterranean Plant Protection Organization) Global Database. https://gd.eppo.int/taxon/BIDFR. (Erişilen tarihi: 15.12.2014). BENDOVA K., GRUBEROVA H. (1999). Why is Bidens Frondosa more successful than native bidens species? poceedings 5th international conference on the ecology of invasive alien plants 13-16 October 1999 - La Maddalena - Sardinia - Italy 5th Iceiap - Pag. 19. CABI. (2014). Bidens frondosa datasheet no. 108916. http://www.cabi.org/isc/datasheet/108916 COOKE, S. S., ed.(1997). A field guide to the common wetland plants of western washington & Northwestern Oregon. Seattle Audubon Society and Washington Native Plant Society. Seattle Audubon Society, Seattle WA, 92pp. COSKUNCELEBİ K., TERZIOGLU S., VLADIMIROV V. (2007). A new alien species for the flora of Turkey Bidens frondosa L. (Asteraceae).31: 477-479 DANUSO F. ZANIN G., SARTORATO I. (2012). A modelling approach for evaluating phenology and adaptation of twocongeneric weeds (Bidens frondosa and Bidens tripartita). Ecological Modelling 243: 33–41 GUH J.O., KIM C.S., LEE D.J., IM I.B., KWON O.D., KUK Y.I. (2002). Weed Flora of Korea. The Korean Society of Agricultural System, Seoul (in Korean). HAN Y., CHO Y., KIM Y., LIM H., KWON O., NAM S., (2009) Insect herbivores associated with the introduced weed Bidens frondosa L. (Asteraceae) in Korea, and their potential role as augmentative biological control agents. Entomological Research 39: 394-400. HEGI, G. (1964): Illustrierte Flora von Mitteleuropa Vol. 5(4). – Parey, Berlin. ITOH K.J., LEE J.J., SUMIYOSHI T., TACHIBANA M. (1995) Characters of seed emergence and effect of sulfonylurea rice herbicides on three Bidens paddy weeds. In: The 15th Asia-Pacific Weed Science Society Conference, Tsukuba, Japan, July 24–28, pp. 339–345. KEIL, P. (1999) Ökologie der gewässerbegleitenden Agriophyten Angelica archangelica ssp. litoralis, Bidens frondosa and Rorippa austriaca im Ruhrgebiet. – Diss. Bot. 321. – Cramer, Berlin. KOCK U.V., 1988. Ecological aspects of spread of Bidens frondosa L. in Central Europe.Does it remove Bidens tripartita L.? Flora 180, 177–190. KUK Y.I., PARK T.D., KWON O.D. (2002) Changes of ecological traits of weed species as affected by fallow period in paddy fields. Korean Journal of Weed Science 22 (2): 137–146. LEWIS J. (1973) Longevity of crop and weed seed: survival after 20 years in the soil. Weed Research 13: 179–191. MARKUS B. (2004) Dormancy and germination of heteromorphic achenes of Bidens frondosa. Flora 199: 228–233. OH S.M., KIM C.S., MOON B.C., LEE I.Y. (2002) Inflow information and habitat current status of exotic weeds in Korea. Korean Journal of Weed Science 22 (3): 280–295. RADOSEVICH S.R. (1997) Weed Ecology: Implications for Management. John Wiley & Sons, sayfa:125. RAHMAN A., BAJPAI V. K., DUNG N. T., KANG S. C. (2011) Antibacterial and antioxidant activities of the essential oil and methanol extracts of Bidens frondosa Linn. Int. J. Food Sci. Techn. 46:1238-1244 RHO Y.D., LEE M.H. (2004) Germination characteristics of Bidens tripartita and Bidens frondosa occurring in paddy fields. Korean Journal of Weed Science 24 (4): 299–307. SHARMA S. SINGH M., (1999) Optimizing foliar activity of Glyphosate on Bidens and Panicum maximum with different adjuvant types. Citrus Research and Education Center, University of Florida, Institute of Food and Agricultural Sciences, 700 Experiment Station Road, Lake Alfred, FL 33850-2299, USA SHIPLEY B. PARENT M., (1991) Germination responses of 64 wetland species in relation to seed size, minimum time to reproduction and seedling relative growth rate. Funct. Ecol. 5: 111–118. WANG X.F., HASSANI Z., CHENG Z.W., WANG C.Y., Allelopathy of the invasive plant Bidens frondosa on the seed germination of geum japonicum var. chi. http://www.pubfacts.com/detail/pub/4919/Allelopathy-of-the-invasive-plant-Bidens-frondosa-on-the-seed-germination-of-Geum-japonicum-var.-chi: (12.12.2014) WANG X.F., HASSANI D., CHENG Z.W., WANG C.Y., WU J. (2014). Allelopathy of the invasive plant Bidens frondosa on the seed germination of Geum japonicum var. chinense. Genet Mol Res. 12;13(4):10592-8. HAN Y.,CHO Y., KIM Y., LIM H., KWON O., NAM S. (2009). Insect herbivores associated with the introduced weed Bidens frondosa L. (Asteraceae) in Korea, and their potential role as augmentative biological control agents. Entomological Research 39: 394–400.
|
|
|
POTANSİYEL DAĞILIM HARİTALARI
|
|
|
|