İstilacı yabancı türlerinin alansal dağılımları üzerinde yapılan az sayıda çalışma bulunmasına rağmen; özellikle tarım alanlarında yabancı otların dağılımına etki eden faktörlere ilişkin yapılmış çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda genel olarak yabancı otların arazide gelişimleri için gerekli olan besin elementleri, ışık, su vb için uygun koşulları buldukları yerlerde daha iyi gelişim gösterdikleri ve bu nedenle de yamalı bir dağılım sergiledikleri bilinmektedir (Izquierdo ve ark., 2009). Ancak, demografik yabancı ot modellerinin çoğunluğunda bitkilerin zamana bağlı olarak ortalama değişimi tanımlanmakta ve arazide yabancı otların dağılımlarının homojen olduğu varsayılmaktadır (Colbach ve ark., 2000). Aslında, yabancı otların alanda yamalı bir desen oluşturması, başarılı bir şekilde kontrol edilebilmeleri için de bizlere önemli bir fırsat sunmaktadır. Nitekim tarım alanlarında yabancı otların çok az veya hiç olmadığı bölgelerin belirlenebilmesi, kullanılacak herbisit miktarının azaltılmasını sağlayacağından bölgeye özel amenajmanlarda uygulanabilecektir (Clay ve ark., 1999). Benzer şekilde istilacı türlerin dağılımlarının modellenmesi bulaşma olmayan alanlarda karantina tedbirlerinin uygulanması, erken uyarı ve acil müdahale çalışmaları ve bulaşma olan alanlarda eradikasyon ve kontrol çalışmalarının başarısının takibi vb konularda önemli kolaylıklar sağlama potansiyeli taşımaktadır. Ancak giriş kısmında belirtilen sebeplerle maalesef bu konuda yapılan çalışmalar sınırlı olup alansal dağılımın modellenmesi ve haritalanması konularında jeoistatistiksel yöntemlerin kullanımı büyük faydalar/kolaylıklar sağlayabilir.

Semivaryogram, örnekleme noktaları arasındaki mesafenin bir fonksiyonu olarak örnekleme noktasındaki istilacı yabancı ot türlerinin yoğunlukları arasındaki benzerliğin ortalama miktarını tanımlamaktadır. Dolayısıyla örnekleme noktaları arasındaki mesafe arttığı zaman semivaryans değerinin artması ve belirli bir mesafeden sonra bu değerin sabitleşmesi beklenmektedir. Semivaryans değerinin artık değişmediği mesafe ise uzaysal bağımlılık aralığı olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla bu aralıktan daha kısa mesafelerde yer alan örnekler arasında anlamlı bir benzerlik olduğu kabul edilir. Ancak, bu mesafeden daha uzun mesafelerdeki örnekler arasında ise anlamlı bir benzerlik olmadığı varsayılmaktadır (Trangmar ve ark., 1985). Eğer noktalar arasında mesafeye bağlı olarak bir ilişki bulunuyorsa, krigleme adı verilen jeoistatistiksel bir yöntem kullanılarak rahatlıkla istilacı yabancı ot türlerinin dağılımlarını gösteren haritalar üretilebilmektedir. Bu şekilde önemli zaman ve kaynak tasarrufu sağlanabilmektedir.

3 . MUHTEMEL KATKILARI

İstilacı türlere yönelik olarak yapılacak sürvey çalışmalarına jeoistatistiksel yöntemlerin dahil edilmesi istilaların zamansal ve mekansal olarak yön ve şiddetinin tahmin edilmesinde (Smolik ve ark., 2010) ve tarla/bölge ölçeğinde (Wallinga ve ark., 1998) veya ülke genelinde (Dauer ve ark., 2009) istilacı yabancı otlara karşı belirlenecek olan amenajman stratejilerinin belirlenmesinde büyük kolaylık sağlama potansiyeline sahip bir araç olarak görülmektedir. Diğer yanda doğada istilacı türler nedeniyle meydana gelmesi muhtemel biyolojik çeşitlilik erozyonunun tahmin ve takip edilmesi ve risk altındaki türlerin dağılımlarının doğru anlaşılması, istilacı bitkiler ve bölgedeki diğer canlılar (memeliler, böcekler vb) arasındaki etkileşimin saptanması vb konularda da jeoistatistiksel yöntemlerden yararlanılabilir.

İstilacı türler, girdikleri ekolojik topluluklardaki doğal türler ve kompozisyonlarını etkilemekte hatta bazı durumlarda yok olmalarına neden olmak sureti ile geriye dönüşümü olmayan zararlar verebilmektedirler (Anderson ve ark., 2004). Özellikle doğal ekosistemler, yeni tesis edilen ormanlık alanlar, sulak alanlar, meralar vb habitatlarda arzu edilen bitki türlerinin yerini almakta, ekosistemin fonksiyon ve işlevlerini değiştirmekte bu alanların kullanımını sınırlandırmakta ve üretkenliğini azaltmaktadır (Masters ve Sheley, 2001). Dolayısıyla istilacı bitkiler ile yapılan çalışmalarda, istilacı türlerin kendilerinden ziyade istila ettikleri ekosistemin özelliklerine konsantre olmak büyük önem taşır. Böyle bir yaklaşım, habitatın korunması ve istilanın kontrol edilmesi için yapılması gereken öncelikli uygulamaların neler olduğunun belirlenmesine ve bu türlerin başarıyla kontrol altına alınmasına yardımcı olacaktır (Hobbs ve Humphries, 1995).

Geleneksel olarak istilacı bitkilerle mücadele sadece istila altındaki alanlarda yoğunlaşılmakta ve istilanın daha da ilerlememesi için tedbirler alınmamaktadır. Zira, istilacı türlerin yoğunluğu ve dağılımı belirli bir aşamayı geçtikten sonra bu bitkiler fark edilmektedir (Asher ve Spurrier, 1998). Ancak bu aşamada, istilacı türlerin eradikasyonu genellikle mümkün olmayıp, kontrol altına alınabilmeleri oldukça uzun zaman alır ve büyük maliyetler gerektirir (Huenneke, 1986). Dolayısıyla erken tanı, türün potansiyel yayılım alanlarının belirlenmesi ve haritalanması istilacı türlere karşı gereken tedbirlerin alınması ve zararlı etkilerinin ortadan kaldırılması için yapılması gereken öncelikli işlemlerin (Hızlı Müdahale) başında gelmektedir (Liang ve ark., 2014).

Jeoistatistiksel yöntemler (Krigleme) ile bu sorun aşılabilmektedir. Bu yolla örneklenen noktalardan elde edilen bilgiler kullanılarak örneklenmeyen alanlarda bulunan istilacı yabancı ot yoğunlukları tahmin edilebilmektedir (Isaaks ve Srivastava, 1989). Dolayısıyla istilacı yabancı türlerin güncel potansiyel dağılım alanlarının zaman ve mekansal olarak belirlenmesi ve/veya iklim değişikliğine bağlı olarak meydana gelen çevresel farklılıkların istilacı türlerin dağılımlarına etkisini gösteren haritaların üretilmesi mümkün hale gelmektedir. Bu şekilde istilacı bitkilerin yayılmalarının etkin bir biçimde önlenmesi, bölgesel ölçekte istilanın kantitatif risk analizlerinin yapılması, erken tanı ve hızlı müdahale için önemli veriler toplanabilmektedir.