Alıntı için: ATAY T., ASAV Ü., ÖNEN H., KARA K., 2015. İSTİLACI YABANCI OTLARLA BİYOLOJİK MÜCADELE.TÜRKİYE İSTİLACI BİTKİLER KATALOĞU, S: 81-118. Editör Huseyin ONEN, T.C. GIDA, TAR. VE HAY. BAKANLIĞI. TAGEM, Bit. Sağ. Araş. Daire Başk. TÜRKİYE, ISBN: 978-605-9175-05-0 -
PDF Tam Metin İçin Tıklayın

1. GİRİŞ 

Ekosistemin önemli bir parçası olan yabancı otlar, değişik iklim ve toprak şartlarına uyum sağlayabilen, zor ekolojik şartlar altında bile yaşamlarını devam ettirebilme ve üreme yeteneğine sahip olan kozmopolit bitkilerdir (Yıldırım ve Ekim, 2003). Yabancı otlar sahip oldukları rekabet güçleri ve genetik çeşitlilikleri sayesinde tarımsal alanlardan çayır-mera alanlarına, parklardan arkeolojik alanlara, sulak habitatlardan spor alanlarına, tarla ve yol kenarlarından demiryollarına kadar çeşitli ortamlara kolaylıkla adapte olabilirler (Özer ve ark., 2001; Uygur ve Uygur, 2010). Bu türlere karşı gerekli önlemlerin alınmaması durumunda kültür bitkisinin türüne bağlı olarak % 20- 100 arasında ürün kaybı olmaktadır (Lacey, 1985; Özer ve Özer, 1993). Yabancı otların yıllık zararının ve mücadele masraflarının Avustralya’da 2.5-2.7 milyar Avustralya doları (Combellak, 1987), Amerika Birleşik Devletleri’nde ise yıllık 26 milyar dolar (Pimentel, 2009) olduğu bilinmektedir. Yabancı otların kontrolünde kültürel, fiziksel, mekanik, biyolojik ve kimyasal olmak üzere birçok mücadele yöntemi kullanılmaktadır. Ancak bunlar içerisinden kolay uygulanabilirliği ve kısa sürede sonuç alınması yönünden en fazla tercih edileni kimyasal mücadeledir. Öyle ki gerek dünyada gerekse de ülkemizde pestisitler içerisinde de en yaygın olarak kullanılanı yabancı ot ilaçlarıdır (Kiely ve ark., 2004; Delen ve ark., 2010). Herbisitlerin sürekli, gelişi güzel ve talimatlara uygun olmayan şekilde kullanımı, hava, su ve toprakta ilaç kalıntısı, yabancı otlarda herbisitlere karşı dayanıklılığın ortaya çıkması, çevre kirliliği ve doğal dengenin bozulması gibi önemli sorunları beraberinde getirmiştir. Bu nedenle son yıllarda ilaçlı mücadele yönteminden büyük oranda kaçınılmaya başlanmış, çevreye ve biyolojik dengeye zararsız bir yöntem olan biyolojik mücadele uygulamalarına ağırlık verilmiştir (Delen ve Tosun, 1997). Pratikte yabancı otlara karşı biyolojik kontrol, faydalı bitki türlerine zarar vermeden, üzerinde bulunduğu konukçu bitkilerine direkt veya indirekt olarak zarar veren veya zayıflatan doğal düşmanların takviyesi, korunması ve ithalini içerir (DeBach, 1964). Biyolojik mücadele yöntemlerinden klasik biyolojik mücadele ise, dış kökenli bir doğal düşmanın, hem dışarıdan girmiş (DeBach, 1964), hem de yerli zararlılara (Carl, 1982) karşı kullanıldığı bir yöntemdir. Bu kapsamda, bir bitki, doğal bölgesi dışında yabancı ot durumuna geldiğinde, söz konusu yabancı otun anavatanında surveyler başlatılmakta, belirlenen aday doğal düşmanın biyolojisi ve konukçuya özelleşme (host-specificity) çalışmaları yürütülmekte, uygun bulunduğu takdirde salımlar gerçekleştirilerek, aday doğal düşmanın konukçusu üzerindeki etkinlik oranı değerlendirilmektedir (Batra, 1981; Harley ve Forno, 1992; Hough-Goldstein ve ark., 2008). Doğal düşman, hedef yabancı otun ölümüne neden olabilmekte, üremesini sınırlandırmakta ya da patojenler tarafından meydana getirilecek olan ikincil enfeksiyonlara fırsat vermek suretiyle rekabet gücünü azaltmaktadır (Hough-Goldstein ve ark., 2008) Diğer yabancı otlardan farklı olarak istilacı bitki türlerinin sadece tarım alanlarında değil, son derece geniş alanlara ve çok farklı özelliklere sahip doğal ekosistemlerde de sorun oluşturması, istilacı türlere karşı biyolojik mücadeleyi nerede ise tek seçenek olarak karşımıza çıkarmaktadır.

3. BİYOLOJİK MÜCADELEDE KULLANILAN ETMENLER 
3.1. İstilacı Bitkilerle Biyolojik Mücadelede Böceklerin Kullanımı 

İstilacı yabancı otlara karşı kullanılan biyolojik kontrol ajanlarının çoğunluğunu böcekler oluşturmaktadır. İstilacı bitkilerin kontrolünde böceklerin kullanımıyla ilgili çalışmalar uzun bir geçmişe sahiptir. Avustralya'da süs bitkisi olarak yetiştirilen Opuntia spp.'nin kontrolü amacıyla yapılan çalışmalar ilk başarılı örneklerdendir (Holloway, 1964). Benzer şekilde Kuzey Hindistan’da Opuntia vulgaris Mill.’in kontrolü için 1795 yılında, Dactylopius ceylonicus (Green) (Hemiptera: Dactylopiidae) Brezilya’dan getirilerek salımı gerçekleştirilmiş ve başarılı sonuçlar elde edilmiştir (Goeden, 1988; Strobel, 1991). Böcekler ile yabancı ot kontrolünde başarılı bir diğer örnek, Batı Amerika’da zehirli bir mera bitkisi olan Hypericum perforatum L.’un, Chrysolina quadrigemina (Suffrian) (Coleoptera: Chrysomelidae) ile kontrol altına alınmasıdır (Resim 1) (Klingman ve ark., 1982). Dolayısıyla genelde yabancı otların özelde ise istilacı bitkilerin böcekler ile biyolojik kontrolü, bugün birçok ülkede başarı ile uygulanmaktadır. Ancak, ABD, Kanada ve Avustralya’da biyolojik mücadele uygulamalarına daha sık rastlanılmaktadır (Rosenthal ve ark., 1984). Avrupa’da ise istilacı yabancı türlere karşı son zamanlarda ciddi tedbirler alınmaya başlanmıştır. Bu çerçeveden, İngiltere’de istilacı bir bitki olan Fallopia japonica (Houtt.)’ya karşı Japonya orjinli bir psyllid’in zararlı risk değerlendirmeleri sonucu kullanılması bir ilk niteliğindedir (Shaw ve ark., 2011). Benzer çalışmalar diğer bazı Avrupa ülkelerinde de yürütülmekte olup, salım öncesi çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca European Cooperation in Science and Technology (COST) tarafından istilacı bitkilerin güncel durumlarının ortaya konulması ve mücadelesi konularında değişik COST aksiyonlar başlatılmıştır. Dünyada istilacı bitkilere karşı böceklerin kullanımına ilişkin bazı başarılı örnekler Çizelge 1’de verilmiştir. Önemli görülen bazı türlere karşı başarı ile yürütülen biyolojik mücadele çalışmaları ayrıca sıralanmıştır.

3.1.3. Solanum viarum Dunal (Solanaceae)’un Böceklerle Kontrolü 

Güney Amerika kökenli Solanum viarum, 1988’den itibaren Florida’da yaklaşık 400.000 ha’lık bir alanı istila etmiştir. Bitkinin doğal düşmanlarının belirlenmesi için Güney Amerika’da gerçekleştirilen surveyler sonucunda etkili bir doğal düşman olarak belirlenen Gratiana boliviana Spaeth (Coleoptera: Chrysomelidae)’nın 2003-2008 yıllarında salımı yapılmış (Resim 3) ve istilacı bitkiyi kontrol altına aldığı bildirilmiştir (Medal ve ark., 2008). 

3.1.4. Ambrosia artemisiifolia L. (Asteraceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Kuzey Amerika orijinli olan Ambrosia artemisiifolia, tarım ve tarım dışı alanlarda büyük sorunlara neden olabilmektedir. Bitki, asıl olarak tahıl alanları ve tarla bitkilerinde sorun oluşturmasına rağmen, tahrip edilmiş boş habitatlar ve yol kenarları boyunca da sık rastlanır. A. artemisiifolia, sorun olduğu tarım alanlarında herbisit kullanımı dahil olmak üzere genel yabancı ot kontrol işlemlerini içeren yabancı ot idare stratejileri ile kontrol altına alınabilmektedir (Gerber, 2011). Ancak yabancı otun tarım dışı alanlar, döküntü alanları, yol kenarları ve su kanalları boyunca da yoğun olarak bulunabilmesi buradan tarım alanlarına sürekli tohum akışına olanak verdiğinden, bu durum yabancı otun kontrolünü güçleştirmektedir. Bu nedenle bu bitkiye karşı birçok ülkede biyoloik mücadele çalışmaları yürütülmektedir. Bunlar içerisinden özellikle Meksika’dan getirilerek Avustralya’da salımı gerçekleştirilen Zygogramma bicolorata L. (Col.: Chrysomelidae), Stobaera concinna (Stal.) (Homoptera: Delphacidae) ve Epiblema strenuana Walk. (Lepidoptera: Tortricidae)’nın A. artemisiifolia’yi iyi düzeyde kontrol altına alındığı belirtilmiştir (Palmer ve ark., 2010). 

3.1.5. Salvinia molesta D.S. (Salviniaceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Kuzey Amerika’nın yerel bitkisi olan Salvinia molesta, Avustralya, Papua Yeni Gine, Birleşik Devletleri ve Afrika’nın bir kısmında sulak alanları istila ederek göllerin yüzeylerini tamamen kaplamış ve neredeyse nehirlerin akışını tamamen engellemiştir (Room ve ark., 1981). Diğer mücadele yöntemlerinin yeterince baskı altına alamadığı bu istilacı türe karşı Cyrtobagous salviniae Calder and Salds (Coleoptera: Curculionidae)’nin salımı gerçekleştirilmiş ve bitki baskı altına alınmıştır (Julien ve ark., 2009). 

3.1.6. Ageratina riparia King & H. Rob. (Asteraceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Orta Amerika ve Meksika’da yerel olarak bulunan Ageratina riparia, 1990’lı yıllarda Yeni Zelanda’nın kuzeyinde önemli bir istilacı yabancı ot olarak ortaya çıkmış, nehir kenarları ve ormanlık alanlarda kısa süre içerisinde yayılarak önemli problemlere neden olmuştur. Bu türe karşı farklı mücadele yöntemleri denenmiş ancak istenilen başarı elde edilememiştir. Biyolojik mücadele çalışmaları kapsamında 2008 yılında Havai’den getirilen Procecidochares alani Steyskal (Diptera: Tephritidae) istilacı bitkinin kontrol altına alınması bakımından önemli fayda sağlamıştır (Barton ve ark., 2007). 

3.1.7. Cryptostegia grandiflora R.Br. (Apocynaceae)’nın Böceklerle Kontrolü
 
Cryptostegia grandiflora, Madagaskar’ın yerli bitkisi olup 19. yüzyılda Avustralya’ya süs bitkisi olarak götürülmüş ve sonraki yıllarda geniş alanları istila etmiştir. Bitki nehir sistemlerini, ağaçlık ve otlak alanları kaplamıştır. İstilacı tür 30 m’ye kadar boylandığından ağaçların gelişimini önemli seviyede engellemiştir. Kimyasal ve diğer bazı yöntemler uygulanmasına rağmen 40.000 km2 ’lik bir alana yayılmıştır. Madagaskar’dan 1988 yılında ithal edilen Euclasta whalleyi Popescu-Gorj & Constantinescu (Lepidoptera: Pyralidae) ve 1995 yılında yine Madagaskardan ithal edilen Maravalia cryptostegiae adlı fungus istilacı bitkiye karşı salınmıştır. Bu etmenlerin etkisiyle çiçeklenmesi dolayısıylada tohum üretimi etkilenen bitki önemli ölçüde baskı altına alınmıştır (McFadyen ve Harvey, 1990; Tomley ve Evan, 2004).

3.1.8. Eichornia crassipes (Mart.) (Pontederiaceae)’in Böceklerle Kontrolü

 Eichornia crassipes, Güney Amerika’nın yerli bir bitkisi olup birçok ülkenin istilacı yabancı otları arasındadır. İstila ettiği alanlarda su kalitesini, ekolojik komminiteleri, rekreasyon faaliyetlerini, evapo-transprasyonu, tarımsal faaliyetleri ve balıkların yaşamını etkileyerek önemli problemlere neden olmuştur (Resim 4). Yapılan tüm mücadele yöntemlerine rağmen kontrol altına alınamayan bitkiye karşı 1960’lı yıllardan itibaren biyolojik mücadele çalışmaları başlatılmıştır. Bu kapsamda bitkinin yerli olduğu alanlardan getirilen doğal düşmanlardan Neochetina bruchi Hustache, N. eichornia Warner (Coleoptera: Curculionidae) ve Niphograpta albiguttalis (Warren) (Lepidoptera: Pyralidae)’in salımı yoluyla Arjantin, Avustralya, Hindistan, ABD, Afrika ve Taylan gibi birçok ülkede bu istilacı tür baskı altına alınmıştır (Julien, 2001). 

3.1.9. Persicaria perfoliata (L.) (Polgonaceae)’nın Böceklerle Kontrolü

Dünyanın önemli istilacı yabancı ot türleri arasında yer alan Persicaria perfoliata, sarılıcı/tırmanıcı tek yıllık otsu bir bitkidir. Çin’de üç yüzyıl boyunca tibbi amaçlı kullanılmış, tarımsal ve ekolojik olarak nadiren zararlı olmuştur (Wang, 1990). 1930’lu yıllarda Japonya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne taşınmış, giriş yaptığı alanda kontrol altına alınamayarak halihazırda Delaware’den Ohio’ya ve Virginia’dan Massachusetts’ye kadar 12 eyaleti kapsayan geniş bir alanı istila etmiştir (Moul, 1948; Reifner, 1982). Bitki açık alanlarda, toprak yüzeyini tamamen kaplayarak yoğun bir habitus oluşturduğu gibi orman kenarlarında diğer bitkilere tırmanarak boyu 8 m’ye kadar ulaşabilmektedir. Yüksek yoğunluklara ulaştıklarında ise diğer tüm vejetasyonu baskı altına alarak biyolojik çeşitliliği tamamen ortadan kaldırmakta ve dominant tür haline gelmektedir (Hough-Goldstein ve ark. 2008). Yapılan tüm mücadele yöntemlerine rağmen kontrol altına alınamayan bu türe karşı 1996 yılında Çin ile ortaklaşa olarak biyolojik mücadele çalışmaları başlatılmıştır. Bu kapsamda 1996-2001 yıllarında istilacı bitkinin doğal düşmanlarının belirlenmesi için Çin’de sürveyler gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda tespit edilen bir çok tür içerisinden Rhinoncomimus latipes Korotyaev (Coleoptera: Curculionidae) monofag olması ve bitki üzerinde oluşturduğu zarar yönüyle biyolojik mücadelede en fazla ümitvar tür olarak belirlenmiştir (Resim 5) (Ding ve ark., 2004). Sonraki zamanda yapılan konukçuya özelleşme ve etkinlik testleri sonucunda USDA tarafından doğal düşmanın kitle üretimi ve salımına karar verilmiştir. Yapılan salım çalışmaları sonucunda bitki önemli ölçüde baskı altına alınmıştır (Price ve ark., 2003; Colpetzer ve ark., 2004a; Hough-Goldstein ve ark., 2008). 

3.1.10. Centaurea diffusa Lam. (Asteraceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Centaurea diffusa, USA’nın Kuzeybatısı ve Kanada’nın Güney batısında önemi bir istilacı türdür. Bitkinin Avrupa kökenli olduğu ve ilk olarak 1907 yılında Washington’da yonca ekili alanlarda tespit edildiği bilinmektedir. O zamandan beri yayılış göstererek, 2000 yılı itibariyle yaklaşık 1,4 milyon ha’lık alanı istila ettiği belirlenmiştir (Duncan, 2001). İstilacı yabancı ot ile yaklaşık 40 yıldır süren klasik biyolojik mücadele çalışmaları kapsamında değişik tarihlerde 13 doğal düşmanın salımı gerçekleştirilmiştir. Bu türler içerisinden Larinus minutus Gyll. (Coleoptera: Curculionidae), Sphenoptera jugoslavica Obengerber (Coleoptera: Buprestidae), Urophora affinis (Fraunfeld) ve U. quadrifasciata (Meig.) (Diptera: Tephritidae) bitki üzerinde önemli ölçüde baskı oluşturduğu ve bitki populasyonunu azalttığı bildirilmiştir (Smith, 2003). 

3.1.11. Euphorbia esula L. (Euphorbiaceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Euphorbia esula, Avrasya bölgesi için yerli bir tür olup 19. yüzyılda Kuzey Amerika’da ortaya çıkarak geniş alanlara yayılmıştır. Geniş bir kök sistemine sahip olmasının yanında hem vejetatif ve hem de tohumla üreyebildiğinden dolayı kısa sürede geniş alanlara yayılmış ve yerli vejetasyon üzerinde önemli bir baskı unsuru haline gelmiştir. İstilacı türün kimyasal mücadelesi için yıllık milyonlarca dolar harcanmasına rağmen istenilen düzeyde başarı sağlanamamıştır. Bitkinin biyolojik kontrolü kapsamında ilk çalışma 1965 yılında Avrupa’dan getirilen Hyles euphorbiae (L.) (Lepidoptera: Sphingidae)’nın salınımıyla gerçekleştirilmiştir (Resim 6). Sonraki yıllarda 12 ilave doğal düşmanın salınımıyla herbisit kullanımı önemli ölçüde azalmıştır (Bourchier ve ark., 2006). 

3.1.12. Mimosa invisa C. Wright (Fabaceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Brezilya, Meksika ve Arjantin’in yerli bitkisi olan Mimosa invisa, 1920’li yıllardan itibaren Avustralya’da görülmeye başlamış, hali hazırda da bir çok ülkede kaydedilmiştir (Ekhador ve ark., 2013). Bitki kuvvetli gelişimiyle istila ettiği orman, çayır-mera ve kültür alanlarında diğer vejetasyonu baskı altına alarak önemli düzeyde ekolojik ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Ayrıca içermiş olduğu mimosin maddesi nedeniyle de tüm kısımları herbivorlar için zehirlidir. Mücadelesinde elle yolma ve yakma gibi mekaniksel yöntemlerin yanında, değişik herbisitler etkili olabilmektedir (Anonim, 2014a). Bu yöntemlerin yalnızca belirli alanlarda kullanılabildiğinden ve sürekli tekrarlanması gerektiğinden, geniş alanlara yayılan bu istilacı türe karşı biyolojik mücadele çalışmaları başlatılmıştır. Bu kapsamda Australya’da 1987 yılında Brezilya’dan ithal edilen Heteropsylla spinulosa Muddiman, Hodkinson & Hollis (Homoptera: Psyllidae)’nın salımı gerçekleştirilmiş ve bu sayede bitkinin tohum üretimi azaltılarak kısa süre içerisinde populasyonunu baskı altına alınmıştır (Ekhador ve ark., 2013).

3.1.13. Azolla filiculoides Lam. (Azollaceae)’nin Böceklerle Kontrolü 

Amerika Birleşik Devletlerinin yerli bir bitkisi olan Azolla filiculoides genelinde birçok ülkede yayılış göstermektedir. Bitki nitrojen fikse eden bir bakteri ile simbiyotik olarak yaşamaktadır. Bakteri bitkinin nitrojen gereksinimini dolayısıyla da vejetatif olarak da hızlı bir şekilde üremesini sağlamaktadır. Bitki istilacı olduğu alanlarda su kalitesini, biyoçeşitliliği ve rekreasyon faaliyetlerini olumsuz yönde etkilediği gibi sulama kanallarına suyun akışını engelleyerek sulama faaliyetlerini zorlaştırmaktadır. İstilacı bitkiye karşı mücadelede kimyasal ve diğer bazı mücadele yöntemleri denenmiş fakat yeteri kadar etkili bulunmamıştır. Uygulamada karşılaşılan zorluklar da dikkate alındığında kimyasal mücadele çalışmalarında istenen başarı sağlanamamıştır. mücadele kapsamında ilk olarak 1997 yılında Kuzey Af Stenopelmus rufinasus Gyll. (Coleoptera: Curculionidae)’nin salımı gerçekleştirilmiştir (Resim 7). ABD kökenli olan bu doğal düşman önemli ölçüde zararlandırarak, Kuzey Afrika’nın sucul ekosistemi üzerinde bir tehdit olmaktan çıkarmıştır (Hill ve Cilliers, 1999). A. filiculoides ülkelerinde de yaygınlık gösterdiği belirlenmiştir. Böceğin etkili doğal düşmanı olan S. rufinasus’un Avrupa’da varlığı bilinmektedir. Bu nedenle İngiltere’de böceğin doğada varlığının desteklenmesi amacıyla üretimi ve salımı gidilmiştir. Bu şekilde bitki önemli düzeyde baskı altına alınabilmiştir. Avrupa ülkelerinde de benzer çalışmalar devam etmektedir.

3.1.14. Fallopia japonica (Houtt.) (Polygonaceae)’nın Böceklerle Kontrolü 

Japonya kökenli olan Fallopia japonica, Kuzey Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda ve Batı Avrupa’nın birçok yerini istila etmiştir. Çok yılık ve rizomlu olan bu bitki özellikle nehir kıyısında yetişen bitkileri baskı altına alarak biyoçeşitlilik üzerinde önemli bir baskı oluşturmuştur. Bitkinin İngiltere’deki vermiş olduğu yıllık zararın 215 milyon euro olduğu tahmin edilmektedir. Bu türün idaresinde mikoherbisitlerle ilgili çalışmalar yoğun olarak yürütülmektedir (Anonim, 2014c). Dünyada istilacı bitkilere karşı mikrobiyal etmenlerin kullanımına ilişkin bazı başarılı örnekler Çizelge 2 ve 3’de verilmiştir.

Dünyada önemli görülen bazı türlere karşı yürütülen biyolojik mücadele çalışmalarına ilişkin detaylı bilgi aşağıda verilmiştir. Konuya ilişkin olarak ülkemizde yürütülen çalışmalardan ise son kısımda ayrıca bahsedilmiştir. 

3.2.1. Mimosa pigra L. (Fabaceae)’nın Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

Dünyanın en önemli 100 istilacı bitkisi listesinde yer alan Mimosa pigra, Güney Amerika’nın yerel bitkisidir. İstilacı bitki 19. yüzyılda Avustralya’ya taşınmış ve Darwinin güney kısmını istila etmiştir. 1979 yılında M. pigra’ya karşı ilk biyolojik mücadele çalışmalarına başlanmıştır. Bu bitkiye karşı patojen olarak 8 fungus ve 13 böcek türü getirilmiştir. Bu biyolojik kontrol ajanlarından fungal bir patojen olan Diabole cubensis (Arthur & J.R. Johnst.) M. pigra’yı önemli ölçüde baskı altına almıştır. 1996-1999 yılları arasında Avustralya’da salım çalışmaları yapılmıştır. İlk zamanlarda patojenin ortadan kaybolduğu sanılmış fakat daha sonra hastalık tekrar ortaya çıkarak M. pigra’yı baskı altına almıştır (Burrows ve ark., 2012). 

3.2.2. Alternanthera philoxeroides Griseb. (Amaranthaceae)’nın Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

Güney Amerika kökenli olan Alternanthera philoxeroides, Avustralya, Asya ve Kuzey Amerika’ya taşındıktan sonra sulak alanları istila etmiştir. Avustralya’da istilacı bitkinin biyolojik mücadelesi amacıyla Agasicles hygrophila Selman & Vogt (Coleoptera: Chrysomelidae) ve Vogtia malloi Pastrana (Lepioptera: Pyralidae)’nin salımı yapılmıştır (Spencer ve Coulson, 1976). Böceklerin salımına rağmen bitkinin hala istila potansiyelini taşıdığı ve etmenlerin tam olarak başarılı olamadığı anlaşılmıştır (Julien ve Bourne, 1988). Daha sonra Brezilya’da yürütülen sürvey çalışmaları sonucunda iki patojenik fungus türü saptanmış, yapılan çalışmalar sonucunda bunlardan Nimbya alternantherae (Holcomb and Antonopoulos) Simmons’nin etkili olduğu ve mikoherbisit olarak geliştirilebileceği kanısına varılmıştır (Barreto ve ark., 2000). 

3.2.3. Poa annua L. (Poaceae)’nın Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

Poa annua, Kuzey Amerika’da golf sahalarının istilacı bitkileri arasındadır. Bu yabancı otun mücadelesinde kullanılan çıkış öncesi herbisitler yeterli etkiyi gösteremediğinden, mücadelesi sadece kültürel önlemlerle yürütülmeye çalışılmaktadır (Cooper ve ark., 1987). Fakültatif parazit bir bakteri olan Xanthomonas campestris pv. poae, P. annua’ya yüksek derecede özelleşmiş olup bitkinin biyolojik kontrolünde kullanılabileceği vurgulanmaktadır (Zhou ve Neal, 1995; Imaizumi ve ark., 1997). Ancak, tarla koşullarında P. annua’nın mücadelesinde başarıya ulaşabilmesi için bakteriyel etmenin yüksek konsantrasyonlarda uygulanması gerekmektedir (Neal ve ark., 2003). 

3.2.4. Solanum viarum Dunal (Solanaceae)’un Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

Solanum viarum Florida’da şeker kamışı, limon bahçeleri ve mera alanlarının istilacı bir yabancı otudur. 1994 yılında Florida’da zehirli yabancı otlar listesine alınmış ve eradikasyon çalışmalarına başlanmıştır (Miller, 2003). Bitkinin doğal düşmanları tespit edilmeye çalışırken Tütün Hafif Yeşil Mozaik Virüsü (Tobacco mild green mosaic tobamovirus = TMGMV)’nün S. viarum’da zarar verdiği tespit edilmiştir (Resim 9). Virüs, inoküle edildikten 2-3 hafta sonra istilacı bitkinin tüm dönemlerinde ani bir solgunluk ve ölüm meydana getirmektedir (Charudattan ve ark., 2003). Florida’da TMGMV’nin istilacı bitkiye karşı etkinliği tarla koşullarında da denenmiş ve virüsün bitkiyi %99 oranında etkilediği ve her bitkinin 3-5 yaprağına yapılan inokulasyonun bitkiyi öldürmek için yeterli olduğu belirtilmiştir. 58 farklı familyaya ait 174 cinste bulunan 400 bitki üzerinde yürütülen konukçuya özelleşme testleri sonucunda sadece biber ve tütünde hastalık belirtilerine rastlanmıştır. TMGMV böcek veya nematodlarla taşınmayan bir virüs olduğu da dikkate alındığında virüsün söz konusu bitkiye karşı biyoherbisit olarak kullanılabileceği sonucuna varılmıştır (Charudattan, 2005b). 

3.2.5. Amaranthus palmeri S. Wats (Amaranthaceae)’nin Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

Amaranthus palmeri, Avrupa, Asya, Avustralya ve Kuzey Amerika’nın Batı bölgelerinde hızla yayılan istilacı bir türdür (Steckel, 2007). Bu önemli yabancı otun triazine, acetolactate-synthase inhibitorü ve dinitroaniline herbisitlerine dayanıklılık geliştirdiği bilinmektedir (Gossett ve ark., 1992; Horak ve Peterson, 1995; Vencill ve ark., 2008). Glyphosate’a dayanıklı kültür bitkilerinde glyphosate içeren herbisitlerle kontrolü sağlanabilmektedir. Ancak son yıllarda bu türün glyphosate’a karşı da dayanıklılık kazandığı tespit edilmiştir (Steckel, 2007; Norsworthy ve ark., 2008). Bu yüzden istilacı türün mücadelesinde alternatif yöntemler araştırılmaya başlanmıştır. Sürvey çalışmalarında bitki üzerinde saptanan Myrothecium verrucaria (Alb. & Schwein.) ile laboratuvar ve sera şartlarında yapılan denemelerde fungusun hem glyphosate’a dayanıklı hem de hassas genotipleri başarılı bir şekilde baskı altına aldığı belirlenmiştir (Hoagland ve ark., 2013). 

3.2.6. Euphorbia esula L. (Euphorbiaceae)’nın Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

İstilacı bir tür olan Euphorbia esula’nın bitki patojeni funguslar ve böcek interaksiyonunun biyolojik mücadelesinde kullanılması amacıyla yapılan çalışmada; bitki patojeni fungus olarak, Fusarium oxysporum Schlecht. emend. Snyder & Hansen ve Rhizoctonia solani L.G. Kühn, böcek olarak ise Aphthona spp. (Coleoptera: Chrysomelidae)’nin ergin ve larvaları kullanılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda bitki başına 5–15 böcek uygun bulunurken, böcek sayısı sabit tutulup her iki fungusunda inokulumu arttırıldığında E. esula’nın zarar görme oranın arttığı tespit edilmiştir. Hedef yabancı otun mücadelesinde bitki patojeni fungusların Aphthona spp.’ye oranla daha etkili olduğu vurgulanmıştır (Caesar, 2003). 

3.2.7. Impatiens glandulifera Royle (Balsaminaceae)’nın Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolü 

Impatiens glandulifera Avrupa, Kuzey Amerika, Yeni Zelanda ve Asya’nın bir kısmında istilacı olan, sulak alanların kenarlarında yetişen ve hızlı gelişen bir bitkidir. Bitki istilacı olduğu alanlarda omurgasız faunası ve bitki florası üzerinde etkili olarak biyoçeşitliliği önemli derecede azaltmaktadır. Bu türe karşı 2006 yılında İngiltere’de biyolojik mücadele çalışmaları başlatılmıştır. Bu kapsamda bitkinin anavatanı olan Batı Himalaya’larda doğal düşmanlarının tespiti için sürveyler gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda bir fungus türü olan Puccinia komarovii’nin hedef türü önemli derecede zararlandırdığı belirlenmiştir (Resim 10). Halihazırda konukçu özelleşme testleri devam etmekte olup, fungusun gerek İngiltere’de gerekse Avrupa’nın diğer ülkelerinde önemli bir biyolojik mücadele ajanı olacağı düşünülmektedir (Pratt ve ark., 2013). 

3.2.8. İstilacı Bitkilerin Mikrobiyal Etmenlerle Kontrolüne İlişkin Olarak Ülkemizde Yürütülen Çalışmalar 

Ülkemizde istilacı yabancı otların mikrobiyal etmenlerle biyolojik mücadelesi ile ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Diğer taraftan genel olarak yabacı otların biyolojik kontrolüne ilişkin araştırmalar (daha ziyade fungal etmenlerle biyolojik mücadele) ise sadece tespit niteliğindeki çalışmalardır (Bremer ve ark., 1947; Erciş ve Siren, 1988; Erciş, 1989; Nemli, 1991; Aktaş ve Tunalı, 1994; Demirci ve Zengin, 1995; Tamer ve Altan, 1995; Demirci ve ark., 1997; Erper ve ark., 1997; Uygur ve ark., 1999; Bahçecioğlu ve Yıldız 2005; Bahçecioğlu ve ark., 2006; Karamanlı ve ark., 2007; Tunalı ve ark., 2009; Uygur ve ark., 2009; Özaslan ve ark., 2011; Asav, 2011; Asav ve ark., 2015). Yabancı otlar üzerinde saptanan bu fungal patojenlerin etkinlik çalışmaları dahi son derece sınırlı kalmıştır. Bu sebeple ülkemizde her geçen gün artan oranda sorun oluşturan istilacı bitkiler başta olmak üzere yabancı otların mikrobiyal etmenlerle biyolojik kontrolüne ilişkin detaylı çalışmalara ağırlık verilmelidir. 

3.3. İstilacı Bitkilerin Mücadelesinde Memelilerin Kullanımı 

İstilacı bitkilerin idaresinde hayvan otlatma bir mücadele yöntemi olarak değerlendirilmekle birlikte, bu bitkilerin eradikasyonu için tek başına yeterli değildir. Zira küçükbaş ve büyükbaş çiftlik hayvanları polifag herbivorlardır. Bu sebeplede hayvan otlatma diğer mücadele yöntemleri (herbisit veya diğer biyolojik ajanlar) ile kombine edildiğinde istilacı bitkilerin kontrolündeki başarı oranı artacaktır (Tu ve ark., 2001). Hayvan otlatma ile istilacı bitkilerle mücadelede başarılı olabilmek için dikkat edilmesi gereken hususların başında hayvan seçimi ve otlatma zamanının doğru tayini gelmektedir. Otlatma zamanının doğru tayin edilmesi için de otlatılan bitkilerin fenolojilerinin iyi bilinmesi gerekir. Bitkiler tohum oluşturduktan sonra hayvanlar otlatılmamalıdır. Geç dönemlerde yapılacak bir otlatma özellikle tek yıllık istilacı bitkilerin yayılmasına neden olabilir. Çünkü bazı yabancı ot tohumlarının koyunun sindirim sisteminden geçtikten sonra bile %50’nin üzerinde canlılığını ve çimlenme kabiliyetini koruduğu bilinmektedir (Özer, 1982; Özer ve ark., 2001). Diğer taraftan bazı bitkiler belli dönemlerde hayvanlar tarafından tercih edilir. Örneğin Bromus tectorum L. tohum oluşturmadan önceki dönemlerde büyükbaş hayvanlar tarafından otlanır. Bitki tohum bağladıktan sonra oluşan sert başak kısmı hayvanların ağız ve boğaz dokusunda yaralanmalara neden olur (Tu ve ark., 2001). Hayvan otlatma ile yabancı ot kontrolünde sürekli ve aşırı otlatmadan da kaçınmak gerekir. Aşırı otlatma, arzu edilen bitki türlerin yok olmasına ve istilacı bitkilerin daha büyük sorun olarak ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Ditommaso, 2000). Çiftlik hayvanlarının yem tercihleri, otlama alışkanlıkları ve seçici kabiliyetleri birbirlerinden farklı olduğu da gözden uzak tutulmamalıdır. Sığırlar genellikle buğdaygilleri tercih ederken, koyunlar geniş yapraklı yabancı otları tüketebilirler. Çiftlik hayvanlarının yabancı otlara karşı biyolojik mücadele ajanı olabilmesi için dört temel şartın sağlanması gereklidir. Bunlar; a. Çiftlik hayvanları tarafından hedef yabancı ot yem olarak kabul edilmeli, b. Hedef yabancı otun yıl içerisinde daha hassas olduğu farklı dönemleri olmalı, c. Hedef yabancı otun bulunduğu yerde diğer arzu edilen türler olmamalı, d. Hedef yabancı otla beslenen çiftlik hayvanı sürekli olarak kontrol edilmelidir (Brock, 1988). Koyunlar istilacı bir tür olan Euphorbia esula L.’nın kontrolü için bilinen en eski kayıttır. Koyunlar E. eslua ile vejetasyon döneminin ilk 1-3 hafta düzenli olarak otlamazlarken yaz aylarında bitkinin tüketimi %40–50 artmaktadır. Ayrıca bitkinin koyunlara olumsuz bir etkisi de olmamaktadır. Nitekim E. eslua ile bulaşık meralarda otlatılan koyunların ağırlık artışları ile bu yabancı ottan ari alanlarda beslenen koyunların ağırlık artışları arasında önemli bir farklılığın olmadığı gözlemlenmiştir (Landgraf ve ark., 1984). Yine diger bir istilacı yabancı ot olan Persicaria perfoliata ile mücadelede ABD'de koyunların kullanıldığı, otlatmayla bitkinin çiçek sayısında önemli düzeyde azalma olduğu ve bitkinin tohum üretemediği belirtilmiştir. Ayrıca koyunların otlatıldığı alanlarda P. perfoliata’nın yoğunluğunun azaldığı ve yerli bitki türlerinin tekrar ortaya çıktığı görülmüştür (Girard ve Kleppel, 2011). Keçilerde koyunlar gibi geniş yapraklı bitkileri tercih ederler ve özellikle istilacı çalı formundaki bitkilerin mücadelesinde kullanılabilirler. En önemli istilacı bitkiler sınıfında yer alan Pueraria montana (Lour.) Merr. ile mücadelede keçiler kullanılabilmektedir. Ancak P. montana bitkilerinin başarı ile kontrol altına alınabilmesi için 2-4 yıl otlatmaya ihtiyaç duyulmaktadır (Randall, 1996). 

3.4. İstilacı Bitkilerin Mücadelesinde Balıkların Kullanımı 

Sucul bitkilerin kontrolünde kullanılan yöntemlerin uzun dönem etkili, yüksek derecede seçici, düşük maliyetli ve yan etkileri olabildiğince düşük olması önemlidir. Bu çerçeveden sulak alanlarda sorun oluşturan istilacı bitkilerin kontrolünde en uygun ve etkili yöntemlerin başında balıkların kullanılması suretiyle yapılan biyolojik mücadele çalışmaları gelmektedir. Sucul yabancı otların kontrolünde Tilapia spp., Metynnis roosevelti Eig., Mylossoma argenteum Ahl., Cyprinus carpio L., Hypophthalmichthys molitrix Val. ve Ctenopharyngodon idella Val. kullanılan başlıca balık türlerindendir. Bunlar içerisinden C. idella (Sazan Balığı) önemli miktarda sucul bitki tüketebilme yeteneğiyle en etkin tür olarak öne çıkmıştır (Çizelge, 4). Zira bu balığın uygun şartlarda bir gün içerisinde kendi ağırlığı kadar bitki tükettiği belirlenmiştir (Pipalavo, 2006). Sazan Balığı’nın anavatanı Doğu Asya olup, sucul yabancı otların kontrolü için dünyanın diğer bazı ülkelerine ithal edilerek kitle halinde üretimleri ve salımları gerçekleştirilmiştir. Avrupa ülkeleri içerisinde Çekoslovakya (1961 yılı), Macaristan (1963 yılı), Polonya (1964 yılı), Bulgaristan ve Almanya (1965 yılı) başarılı salımların gerçekleştirildiği ülkelerdendir. 1965 yılından itibaren Avrupa’da Sazan Balığı üretim ve salım çalışmaları yavaşlamış olsa da Asutralya, Belçika, Danimarka, İngiltere, Fransa, İngiltere, İsviçre, İsveç, Hollanda ve Almanya gibi ülkelerde sucul yabancı otların mücadelesinde Sazan Balığı kullanımı neredeyse tek yöntem olarak kabul görmektedir (Van zon, 1977; Müller, 1995). Ayrıca ABD, Güney Amerika, Malezya, Singapur, Tayland, Filipinler, Mısır ve Avustralya’da da Sazan Balığı salımıyla sucul alanlarda başarılı biyolojik mücadele çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Opuszynski ve Shireman, 1995). Sazan Balığı’nın üretim ve salımıyla gerçekleşen başarılı biyolojik mücadele uygulamalarının yanında zaman zaman bazı olumsuzluklarda ortaya çıkmıştır. Bu balık türü, uzun mesafelere göç etme yeteneğine sahip olduğundan hedef yabancı otların bulunduğu alanlara salındıktan kısa süre içerisinde çok daha uzak alanlara yayılarak farklı gölet ve akarsulara ulaşabilmektedirler. Çok oburca beslendiklerinden bulunduğu alanlarda diğer hedef dışı bitkileri de tüketmekte, yerel balık ve diğer omurgasızlarla rekabete girmektedir. Bu sebeplede son zamanlarda yapılan salım çalışmalarında bu durumlar göz önünde bulundurulmakta ve daha kontrollü şartlarda salım işlemi gerçekleştirilmektedir (Jordan, 2003).

4. KAYNAKÇA